Góry Gamburcewa
Góry Gamburcewa – podlodowcowe pasmo górskie we wschodniej części Antarktydy, całkowicie pokryte przez lądolod antarktyczny. Góry pokrywają obszar o wymiarach co najmniej 700×250 km, podobny do Alp, a ich najwyższe szczyty przekraczają 2800 m n.p.m.; znajdują się one pod lodową kopułą Dome A (Dome Argus), najwyższą na Antarktydzie. Pokrywający je lód mierzy od kilkuset do ponad 4000 m grubości[1].
Odkrycie i badania
[edytuj | edytuj kod]Pasmo to zostało niespodziewanie odkryte w 1958 podczas III Radzieckiej Ekspedycji Antarktycznej, dzięki badaniom sejsmicznym. Zostało nazwane na cześć radzieckiego sejsmologa i geofizyka, Grigorija Gamburcewa[2][3]. Wnętrze Antarktydy Wschodniej było wcześniej uważane za nieaktywną tektonicznie archaiczną platformę kontynentalną, o generalnie płaskiej i niezróżnicowanej powierzchni[4]. W 1974 Brytyjczycy, Amerykanie i Duńczycy przeprowadzili dokładniejsze badania, jednak wciąż pokrycie profilami było fragmentaryczne i brakowało trójwymiarowego obrazu gór[3].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Góry Gamburcewa przypominają europejskie Alpy nie tylko obszarem, ale także alpejską rzeźbą terenu[1]. Posiadają one ostre granie i szczyty, dzielące je doliny są często V-kształtne, a nie U-kształtne, jak doliny poddane długotrwałemu działaniu lodowców górskich[5]. W górach tych znajdują się także jeziora podlodowcowe i łączące je rzeki[2][6]. Od strony północnej do gór sięga Ryft Lamberta, dolina ryftowa ukryta pod lądolodem wschodnioantarktycznym; badania wskazują także, że dolina ta kontynuuje się po wschodniej stronie gór, oddzielając je od podlodowcowych wzgórz w regionie jeziora Wostok[7].
Naukowcy uważają Góry Gamburcewa za matecznik lodowców, które zaczęły rozrastać się na Antarktydzie 34 miliony lat temu, pod koniec eocenu, po czym połączyły z lodowcami gór Ziemi Królowej Maud i pokryły cały kontynent[8]. W tej części Antarktydy mógł się zachować także najstarszy lód na Ziemi, mający ponad 1,2 miliona lat[6]. Wydobycie takich rdzeni lodowych pozwoliłoby odtworzyć historię zmian klimatu w znacznie dłuższym okresie, niż obecnie.
Geologia
[edytuj | edytuj kod]Pochodzenie Gór Gamburcewa stanowiło geologiczną zagadkę. Ostatnia kolizja kontynentalna na tym obszarze miała miejsce ok. 500 milionów lat temu[6]; z tym obrazem kłóciło się istnienie gór o młodej rzeźbie terenu. Postulowano, że mogą one mieć charakter wulkaniczny, a utworzyła je plama gorąca[6], jednak na podstawie magnetometrii teza ta została wykluczona. Według hipotezy S. Coxa i S. Thompsona z University of Arizona część Gór Gamburcewa miałaby być pokryta lodem już od 300 mln lat, czyli od paleozoiku[2].
Współcześnie sądzi się, że historia geologiczna tych gór była następująca: orogen kolizyjny, który legł u podstaw dzisiejszych gór Gamburcewa, powstał miliard lat temu, gdy na Ziemi utworzył się superkontynent Rodinia. Utworzone wtedy szczyty zostały całkowicie zerodowane w następnych erach, pozostawiając jedynie zgrubienie litosfery, chłodne korzenie gór. W mezozoiku, gdy rozpadał się superkontynent Gondwany, uaktywniony został Wschodnioantarktyczny System Ryftowy i podniosła się temperatura litosfery. Góry zostały na nowo wypiętrzone; pocięły je rzeki i doliny lodowców, aż ostatecznie ok. 34 miliony lat temu pokrył je lód[9][10][11].
Gdyby tempo formowania się lądolodu Antarktydy Wschodniej było powolne, szczyty gór najprawdopodobniej zostałyby zerodowane i całe pasmo przypominałoby raczej wielki płaskowyż[12]. Tempo erozji gór może być oszacowane pośrednio, poprzez badanie skał przetransportowanych z gór do Zatoki Prydza. Z analiz wynika, że jest ono o rząd wielkości niższe niż np. dla Alp. Wiąże się to z zachowaniem lodowców w zimnych klimatach, które nie erodują skał tak intensywnie, jak w cieplejszych strefach, a wręcz mogą pełnić funkcję ochronną[5]. Rzeźba Gór Gamburcewa najprawdopodobniej nie ulegała już zmianom w ciągu ostatnich 14 milionów lat[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Jonathan Amos: 'Ghost peaks' mapped under ice. BBC News, 2009-02-25. [dostęp 2014-01-20]. (ang.).
- ↑ a b c Andrzej Hołdys. Zamrożone góry. „Newsweek Polska”, s. 80-81, 2010-11-28. [dostęp 2010-12-18]. (pol.).
- ↑ a b What we know about the Gamburtsevs. British Antarctic Survey. [dostęp 2015-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-01)]. (ang.).
- ↑ Jonathan Amos: Survey targets 'ghost' mountains. BBC News, 2006-12-13. [dostęp 2014-01-20]. (ang.).
- ↑ a b Alexandra Witze: Antarctic Ice Sheet Preserves Invisible Mountain Range. Wired Science, 2010-10-15. [dostęp 2014-01-20]. (ang.).
- ↑ a b c d Jonathan Amos: Data to expose 'ghost mountains'. BBC News, 2009-12-18. [dostęp 2014-01-20]. (ang.).
- ↑ P. Fretwell i inni, Bedmap2: improved ice bed, surface and thickness datasets for Antarctica, „The Cryosphere” (7), 2013, s. 390, DOI: 10.5194/tc-7-375-2013 [dostęp 2014-01-06].
- ↑ a b Sun Bo, Martin J. Siegert, Simon M. Mudd, David Sugden i inni. The Gamburtsev mountains and the origin and early evolution of the Antarctic Ice Sheet. „Nature”. 459, s. 690-693, 2009-06-04. DOI: 10.1038/nature08024.
- ↑ Researchers Unravel Origins of Antarctica's Ice-Covered Mountains. Earth Institute, Columbia University, 2011-11-17. [dostęp 2014-01-20].
- ↑ Jonathan Amos: Gamburtsev 'ghost mountains mystery solved'. BBC News, 2011-11-17. [dostęp 2014-01-20]. (ang.).
- ↑ Fausto Ferraccioli, Carol A. Finn, Tom A. Jordan, Robin E. Bell i inni. East Antarctic rifting triggers uplift of the Gamburtsev Mountains. „Nature”. 479, s. 388–392, 2011-11-17. DOI: 10.1038/nature10566.
- ↑ U.S.-led, International Research Team Confirms Alps-like Mountain Range Exists under East Antarctic Ice Sheet. National Science Foundation, 2009-02-24. [dostęp 2014-01-20].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Robin Bell: Dispatches from the Bottom of the Earth: An Antarctic Expedition in Search of Lost Mountains Encased in Ice. Scientific American, 2008-11-12. [dostęp 2014-01-20].